Γιατί πολεμούν Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν;
Ποιοί είναι οι λόγοι και ποιές οι αιτίες και απαρχές ενός πολέμου, ο οποίος με διαλείμματα διαρκεί πάνω από 30 χρόνια; Ποιός έχει περισσότερο δίκιο από τους δύο και ποιός λιγότερο; Γιατί συμβαίνει; Ποιά γεγονότα του χτες οδήγησαν στο δράμα του σήμερα; Πολεμούν μόνο οι άμεσα εμπλεκόμενοι ή μέσω αυτών και άλλοι για τους δικούς τους σκοπούς και συμφέροντα ο καθένας; Αυτά θα προσπαθήσω να παρουσιάσω εδώ, χωρίς να είμαι ειδικός και πάντα μέσα από τη δική μου οπτική και άποψη, η οποία φυσικά δεν διεκδικεί σε καμιά περίπτωση το αλάνθαστο. Αν έχετε λοιπόν περιέργεια και το κυριότερο υπομονή, συνεχίστε την ανάγνωση. Άν όχι, είναι η ευκαιρία σας, να αξιοποιήσετε το χρόνο σας με κάτι άλλο που ταιριάζει περισσότερο στα ενδιαφέροντα σας.
Με αφορμή την πρόσφατη αναζωπύρωση της διαμάχης μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, καλό θα ήταν να γνωρίσουμε κάποια βασικά ιστορικά στοιχεία για τους δύο λαούς καθώς και στό πώς αρχικά ξεκίνησε η αιματηρή διένεξη, της οποίας το τελευταίο σκέλος, με διαλείμματα δεκαετιών, κρατάει από την εποχή του τέλους του19ου αιώνα. Τότε η περιοχή ήταν κτήση της καταρρέουσας Οθωμανικής αυτοκρατορίας και στη συνέχεια πέρασε στην κυριαρχία των νεοσύστατων Σοβιέτ. Ίσως η παράθεση των ιστορικών στοιχείων κουράζει τον αναγνώστη, είναι όμως απαραίτητη για να κατανοήσουμε τους λόγους, τις αιτίες και το σκεπτικό των δύο εμπλεκομένων. Ποιοι στηρίζουν και γιατί την κάθε πλευρά, θα φανεί επίσης μέσα από αυτό.

Συνοπτική ιστορία των Αρμενίων
Οι συγκρούσεις μεταξύ των δύο εθνοτήτων έχουν τις απαρχές τους από την εποχή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Οι Αρμένιοι είναι ένας πανάρχαιος λαός που κατάγεται από το Φρυγικής προέλευσης Χουρρίτες, οι οποίοι έζησαν στην περιοχή περί το 3.000 π.Χ. . Πρώτες αναφορές γι΄αυτούς έχουμε από τον Εκαταίο τον Μιλήσιο, τον Ηρόδοτο και τον Ξενοφώντα, τον 5ο π.Χ. αι. Το Βασίλειο της Αρμενίας και η Δυναστεία των Οροντιδών, ιδρύθηκε γύρω στα 600 π.Χ. και έφτασε στην ακμή του το πρώτο μισό του 1ου π.Χ. αιώνα, επί Τιγράνη του Μέγα, οπότε και καταλύθηκε από τους Ρωμαίους. Την περίοδο εκείνη ήταν ένα από τα ισχυρότερα βασίλεια της περιοχής του Καυκάσου. Η πρωτεύουσα της Αρμενίας το Γιερεβάν, ιδρύθηκε το 782 π.Χ. από τον βασιλιά των Ουραρτού Αργκίσθι Α΄. Τους επόμενους αιώνες υπήρξε ως προτεκτοράτο ή ημιαυτόνομο βασίλειο. Ήταν το πρώτο βασίλειο (κράτος) που υιοθέτησε τον χριστιανισμό στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ.. Το 428 μ.Χ. καταλύθηκε η κυριαρχία του από τους Πέρσες της Δυναστείας των Σασσανιδών και μεγάλο μέρος των εδαφών του αποτέλεσε τμήμα της περσικής αυτοκρατορίας, όχι όμως χωρίς εξεγέρσεις, με κυριότερη εκείνη που οδήγησε στην μάχη του Βαρτανάτζ το 451 μ.Χ. η οποία ως αποτέλεσμα είχε να διατηρήσουν την θρησκευτική τους ελευθερία. Το δυτικό μέρος της Αρμενίας, αποτέλεσε τέσσερα βυζαντινά Θέματα, της Χαλδίας, της Μεσοποταμίας, της Κολωνείας και το Αρμενιακόν, το οποίο ήταν και το σπουδαιότερο από τα τέσσερα.Τον επόμενο αιώνα (6ος μ.Χ.) οι Αρμένιοι κυριάρχησαν στα πολιτικά και στρατιωτικά δρώμενα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, αναδεικνύοντας στρατηγούς και αυτοκράτορες, με σπουδαιότερο τον Ηράκλειο. Το 661 μ.Χ. τα Αρμενικά εδάφη καταλαμβάνονται από τους Άραβες και η Αρμενία γίνεται αραβικό Εμιράτο, υπό την διοίκηση του Πρίγκηπα της Αρμενίας, τίτλος που αναγνώρισαν και οι Βυζαντινοί. Οι Άραβες στα εδάφη του προσάρτησαν και εδάφη της Γεωργίας και της λεγόμενης Αλβανίας του Καυκάσου, με πρωτεύουσα του Εμιράτου την αρμενική πόλη Ντβιν. Το 884 ανεξαρτητοποιείται από τους Άραβες και υπάρχει ως βασίλειο υπό την Δυναστεία των Βαγρατιδών, έως το 1045 μ.Χ. οπότε το καταλαμβάνουν ξανά, για σύντομο διάστημα όμως, οι Βυζαντινοί. Το 1071μ.Χ. στην μάχη ορόσημο του Μαντζικέρτ, η οποία στάθηκε η αρχή της πτώσης της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, ο Ρωμανός Δ΄Διογένης, συντρίβεται από τον Σελτζούκο Αλπ Αρσλάν, συλλαμβάνεται αιχμάλωτος και η Αρμενία περνάει στην κατοχή των νεοαφιχθέντων από τα βάθη της Ασίας, μωαμεθανών Σελτζούκων, το οποίο δεν άργησε και αυτό να παρακμάσει. Τότε Αρμένιοι ευγενείς από τον Οίκο των Ζαγαριδών, κατορθώνουν σε μερικά από τα εδάφη τους να ιδρύσουν ένα ημιαυτόνομο Πριγκηπάτο.
Οι Μογγόλοι σε σύντομο σχετικά διάστημα, διαδέχονται τους Σελτζούκους, και την δεκαετία του 1230 με 1240 μ.Χ. καταλαμβάνουν την Αρμενία μαζί και το Πριγκηπάτο. Μέχρι τον 15ο αιώνα η Αρμενία θα γνωρίσει αλεπάλληλες επιδρομές από διάφορους εισβολείς, κυρίως μουσουλμάνους, από τα βάθη της Ασίας, οι οποίες και την αποδυναμώνουν ακόμα περισσότερο, αλλά και αλλάζοντας την ομοιογένεια των κατοίκων της, διότι μετά από κάθε εισβολή, ένα ποσοστό από αυτούς παρέμενε στα εδάφη της για μόνιμη εγκατάσταση.
Τον 16ο αιώνα τα εδάφη της μοιράστηκαν ανάμεσα στην Οθωμανική αυτοκρατορία και την Περσία. Στις αρχές του 19ου αιώνα η ανατολική Αρμενία περνάει στην κυριαρχία των Ρώσων.
Ο 19ος αιώνας είναι ορόσημο για την διαμάχη που κρατάει από τότε έως σήμερα σχετικά με τα εδάφη του Ναγκόρνο Καραμπάχ μεταξύ Αρμενίων και Αζερμπαϊτζανών.
Αν και η Οθωμανική αυτοκρατορία σε γενικές γραμμές ακολουθούσε πολιτικής ανοχής και σχετικής ανεξιθρησκείας, αλλά ταυτόχρονα επιτηρούσε στενά και με άγρυπνο μάτι τους υποτελείς της των άλλων θρησκειών.
Οι πολίτες της χωρίζονταν σε δύο μεγάλες κύριες κατηγορίες. Οι μουσουλμάνοι που είχαν τα πρωτεία σε όλα και όλοι οι οι υπόλοιποι, μή μουσουλμάνοι, οι οποίοι ήταν πολίτες δεύτερης κατηγορίας και δεν έλειπαν συχνά οι κατά περίπτωσ οι διωγμοί. Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, η έννοια του έθνους και του εθνικού κράτους ήταν από πολύ αφηρημένη έως άγνωστη. Ο διαχωρισμός ήταν κυρίως βάσει θρησκεύματος και όχι έθνους μέχρι τότε, τουλάχιστον στο σημείο αυτό του κόσμου.
Τότε αρχίζει η Αρμενία να διεκδικεί περισσότερα δικαιώματα με απώτερο στόχο την αυτονομία από την Υψηλή Πύλη, η οποία όπως ήταν φυσικό, αντέδρασε με μία σειρά διακρίσεων και διωγμών εις βάρος των Αρμενίων. Απαγορεύτηκε τότε επί ποινή κοψίματος γλώσσας το να μιλούν την μητρική τους γλώσσα, μεταξύ άλλων. Οι σφαγές που έγιναν κατά τα έτη 1894 με 1896 επί σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ, είχαν σύμφωνα με αναφορές και εκτιμήσεις από 100.000 - 200.000 θύματα.
Το κίνημα των Νεότουρκων του 1908 ανατρέπει τον Αμπντούλ Χαμίτ και δημιουργεί πρόσκαιρες φρούδες ελπίδες στους Αρμένιους σχετικά με την αλλαγή στάσης του τουρκικού κράτους και την πάυση των διωγμών.
Το ξέσπασμα του Α΄Π.Π. βρίσκει Τουρκία και τσαρική Ρωσία σε αντίπαλα στρατόπεδα. Ένα από τα πεδία μαχών μεταξύ τους είναι και η περιοχή του Καυκάσου. Μέρος των αρμενικών εδαφών όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, ήταν στην κατοχή των Ρώσων. Στις τάξεις του τσαρικού στρατού υπηρετούσε και σώμα Αρμενίων εθελοντών. Η καχυποψία και εχθρότητα από την πλευρά των Τούρκων, δεν άργησε να μετατραπεί την άνοιξη του 1915 αρχικά σε εκτοπισμό των Αρμενίων της Κωνσταντινούπολης στην Συρία και στη συνέχεια στην Γενοκτονία των Αρμενίων, την πρώτη γενοκτονία του 20ου αιώνα με 1.500.000 θύματα.
Το απαίσιο και τραυματικό αυτό γεγονός, ανεξίτηλα χαράχτηκε στη συλλογική μνήμη του Αρμενικού λαού, επηρεάζοντας από τότε έως και σήμερα, τις πολιτικές και διπλωματικές εξελίξεις και γεγονότα. Κάθε άλλο παρά άδικα. Τα θύματα δεν είναι δυνατόν να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι με τους θύτες εφόσον από τότε δεν υπήρξε η ηθική δικαίωση από πλευράς των Τούρκων με την παραδοχή και αναγνώριση της Γενοκτονίας.
Οι Ρώσοι για πολύ λίγο καταλαμβάνουν τα περισσότερα εδάφη της Αρμενίας για να τα χάσουν με την Οκτωβριανή Επανάσταση. Τότε η ανατολική κυρίως Αρμενία, η Γεωργία και το Αζερμπαϊτζάν ιδρύουν την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Υπερκαυκασίας, για να την διαλύσουν σε λίγους μήνες τα ίδια.
Το 1920 μετά από περίοδο αναταραχών, ο Κεμάλ Ατατούρκ καταλαμβλάνει την εξουσία και εισβάλλει στην Αρμενία, κυριεύοντας τα μισά εδάφη της. Θα ακολουθήσουν οι Σοβιετικοί οι οποίοι παίρνουν τα υπόλοιπα. Συνέβαλλε στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο εναντίον των Ναζί με 150.000 νεκρούς. Κάτι που οι Σοβιετικοί και οι Ρώσοι δεν θα ξεχάσουν. Μέχρι το 1991 και την κατάρρευση της ΕΣΣΔ η Αρμενία ήταν Σοβιετική Δημοκρατία.

Συνοπτική ιστορία του Αζερμπαϊτζάν.
Ξεκινώντας να διαβάζω για να γράψω το παρόν κείμενο, φαντάστηκα πως και η ιστορία του Αζερμπαϊτζάν θα ήταν αν όχι κάτι αντίστοιχο της Αρμενίας, τουλάχιστον θα είχε μερικά γεγονότα και σημεία κομβικά. Δυστυχώς όσο κι αν έψαξα, ελάχιστα αναφέρονται για την ιστορία της χώρας αυτής από την αρχαιότητα έως τους νεώτερους χρόνους. Υπήρξε στα εδάφη αυτά παρουσία ανθρώπων από την λίθινη εποχή ακόμα. Οι κάτοικοι της ήταν υποτελείς όλων των μεγάλων αυτοκρατοριών και βασιλείων που αναφέρθηκαν πιο πάνω, στην ιστορία της Αρμενίας, χωρίς κάτι το αξιοσημείωτο να αναφερθεί, πέρα του ότι οι παλιοί ιρανόφωνοι πλυθησμοί ονομάσθηκαν με την πάροδο του χρόνου Αζέροι. Η περιοχή κατακλύστηκε από τον 11ο αιώνα και μετά από Τουρκομανικές φυλές, στις αλλεπάλληλες επιδρομές τους προς δυσμάς. ίδρυσαν κάποιοι από αυτούς την δυναστεία των Γαζναβιδών τότε και μιά σειρά από μικρότερες αργότερα. Εκτουρκίσθηκαν πλήρως στα τέλη του 17ου αιώνα. Είναι Σιίτες μουσουλμάνοι σε αντίθεση με τους αδερφούς τους Τούρκους οι οποίοι στην πλειοψηφία τους είναι Σουνίτες.
Από το 1828 τα βόρεια εδάφη του σημερινού Αζερμπαϊτζάν κατείχε η Ρωσία μέχρι το 1918, οπότε ανακηρύχθηκε σε ανεξάρτητη δημοκρατία. Από το 1936 έως τις παραμονές της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ ήταν σοβιετική δημοκρατία.

Η σύγκρουση
Ο διαχωρισμός των Αρμενίων του Ναγκόρνο Καραμπάχ, «Αρτσάκ» όπως το λένε οι Αρμένιοι, από την Αρμενία και η ενσωμάτωση των εδαφών τους στο Αζερμπαϊτζάν, συνέβη το 1923, ύστερα από εντολή του Στάλιν. Ήταν μία συνήθης πρακτική που ακολούθησε η Σοβιετική Ένωση (και όχι μόνο αυτή), της ανάμειξης των πληθυσμών σε μία προσπάθεια υποβάθμισης και εξάλειψης του εθνικισμού των κατά τόπους λαών που την απάρτιζαν, η οποία δυστυχώς σε βάθος χρόνου έφερε τα αντίθετα αποτελέσματα με επιπτώσεις από δυσάρεστες έως ολέθριες.
Το πρώτο γεγονός της αυτοδιάθεσης των Αρμενίων του Ναγκόρνο Καραμπάχ, συνέβη αμέσως μετά τον θάνατο του Στάλιν το 1963, όταν 25.000 Αρμένιοι ζήτησαν από τις σοβιετικές αρχές να τεθούν διοικητικά στην Σοβιετική Δημοκρατία της Αρμενίας ή εναλλακτικά της Ρωσίας. Ακολούθησαν διαδηλώσεις και συγκρούσεις στο Στεπανακέρτ οι οποίες κατέληξαν στον θάνατο 18 Αρμενίων.
Το 1987 η αυτόνομη περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ όπου η πλειοψηφία των κατοίκων ήταν Αρμένιοι μαζεύοντας υπογραφές από το 55% των 147.000 κατοίκων του, αιτήθηκε από την Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης την ένωση του με την Σοβιετική Δημοκρατία της Αρμενίας, παρ΄όλο που εδαφικά ανήκε στο Αζερμπαϊτζάν. Η απάντηση ήταν αρνητική. Τον Ιούλιο του 1988 το Περιφερειακό Συμβούλιο του Ναγκόρνο Καραμπάχ ανακοινώνει την απόσχιση του από την Σοβιετική Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν και την ένωση του με την Δημοκρατία της Αρμενίας, προκαλώντας την έντονη δυσαρέσκεια και επέμβαση της Μόσχας από την μία και από την άλλη διαδηλώσεις στην αζέρικη πόλη του Σουμκαγίτ, όπου έχασαν τη ζωή τους 32 άνθρωποι στην πλειοψηφία Αρμένιοι από Αζέρους εθνικιστές. Παράλληλα στην Αρμενία έγιναν μεγάλες απεργίες οι οποίες ως αποτέλεσμα είχαν κάποιες παραχωρήσεις υπέρ των Αρμενίων από την Μόσχα σε μία προσπάθεια κατευνασμού των κινητοποιήσεων, προκαλώντας παράλληλα απογοήτευση και θυμό στους Αζέρους. Μέσα σε αυτό το κλίμα, στις αρχές του 1990 τον Ιανουάριο ή «Μαύρο Γενάρη» όπως ονομάστηκε εξαιτίας των αιματηρών ταραχών, το Αζερμπαϊτζάν ανακηρύσσει την αυτονομία του, προκαλώντας την επέμβαση του σοβιετικού στρατού στο Μπακού.
Την ίδια χρονιά στην Αρμενία ιδρύεται ο Νέος Αρμενικός Στρατός ο οποίος έρχεται σε αψιμαχίες και τοπικές συγκρούσεις με τμήματα του Κόκκινου Στρατού. Την επόμενη χρονιά, 1991, η ΕΣΣΔ διαλύεται και οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές γίνονται ανεξάρτητα κράτη. Ο πόλεμος στον περίκλειστο αρμενικό θύλακα του Ναγκόρνο Καραμπάχ ήδη μαίνεται με μικρότερη ή μεγαλύτερη ένταση και διακοπές από το 1988. Κορύφωση του είναι το 1992 όπου οι αρμενικές δυνάμεις ελέγχουν σχεδόν το σύνολο των εδαφών του θύλακα. Θα διαρκέσει η φάση του αυτή έως το 1994. Εκτός των εδαφών του Ναγκόρνο Καραμπάχ, οι αρμρνικές δυνάμεις από τότε, ελέγχουν το 9% των εδαφών του Αζερμπαϊτζάν. Ο πόλεμος εκείνος προκάλεσε τον εκτοπισμό 230.000 Αρμενίων από το Αζερμπαϊτζάν και 800.000 Αζέρων από την Αρμενία. Οι νεκροί και από τις δύο πλευρές, έφτασαν τους 30.000.
Έκτοτε αναζωπυρώσεις πολύ μικρότερης έντασης και διάρκειας, υπήρξαν το 2008, το 2014, το 2016 και τέλος τον φετεινό Ιούλιο, πριν ξεσπάσει η παρούσα φάση στις 27 Σεπτεμβρίου 2020.

Αίτια και λόγοι του πολέμου
Αφού (επιτέλους) κάναμε την ιστορική αναδρομή των δύο εμπλεκομένων στην σύρραξη, ήρθε η ώρα να εξετάσουμε τα βαθύτερα αίτια και τους λόγους που οδήγησαν σε αυτήν αλλά και την συντηρούν έως σήμερα.
Η διαφορά στο θρήσκευμα των δύο αντιμαχομένων είναι σίγουρα ένας παράγοντας διότι διαμόρφωσε στο παρελθόν την κουλτούρα, την συμπεριφορά και τις συμμαχίες τους. Δεν είναι όμως ο καθοριστικός, ούτε και ο μόνος. Η Γενοκτονία των Αρμενίων είναι καθοριστικός παράγοντας σχετικά με τις επιλογές της Αρμενίας και την στάση της. Όσο το Τουρκικό κράτος δεν αναγνωρίζει την Γενοκτονία και δεν αλλάζει την εχθρική του στάση απέναντι στην Αρμενία, οι Αρμένιοι δεν πρόκειται να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι με τους Τούρκους, ούτε πρόκειται να υπάρξει ειρήνη μεταξύ τους. Έτσι οι Αρμένιοι ήταν φυσικό από νωρίς να στραφούν προς την ομόδοξη τους Ρωσία, ως μόνο σοβαρό ανάχωμα δύναμης απέναντι στην μονίμως ιμπεριαλιστική Τουρκία. Αν και έχουν πολύ καλές σχέσεις με την Ευρώπη και τις Η.Π.Α. κυρίως λόγω της διασποράς που έγινε εξαιτίας και μετά την Γενοκτονία, η αμοραλιστική Δύση, ανέκαθεν «χάϊδευε» την Τουρκία, τον κακομαθημένο θρασύ ταραξία και τραμπούκο της περιοχής αυτής, λόγω γεωπολιτικής και στρατηγικής θέσης και χρησιμοποιώντας τον φυσικά άλλοτε ως χωροφύλακα της ευρύτερης περιοχής κι άλλοτε ως βάση και εφαλτήριο για τους δικούς της ιμπεριαλιστικούς πολέμους και εγκλήματα στην Μέση Ανατολή και την Ασία. Ας μην ξεχνάμε ότι η Τουρκία είναι υψίστης στρατηγικής σημασίας, διότι βρίσκεται στο μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας, είναι πύλη προς την Ευρώπη και συνορεύει με Συρία, Ιράν και Ιράκ.
Οι σιίτες Αζέροι θρησκευτικά, κοινωνικά και εθνοτικά, προσεγγίζουν την κατά βάση σουνιτικήΤουρκία με την οποία αισθάνονται ένα έθνος σε δύο κράτη. Το γεγονός πως περισσότερους δεσμούς ιστορικά και θρησκευτικά έχουν με το σιιτικό Ιράν, δεν επηρέασε την επιλογή τους τις τρεις δεκαετίες που υπάρχουν ως ανεξάρτητο κράτος.
Για την Τουρκία το Αζερμπαϊτζάν έχει μεγάλη στρατηγική, γεωπολιτική και οικονομική σημασία. Η συνεργασία και συμμαχία με αυτό, την καθιστά ρυθμιστή και δίοδο του φυσικού αερίου που εξάγει το δεύτερο προς την Δύση. Ποσότητα που καλύπτει το 5% των ενεργειακών αναγκών της Ευρώπης. Επίσης αν και οι τουρκογενείς πληθυσμοί ανέρχονται σε περίπου 150.000.000 στην Ασία, η Τουρκία δεν έχει μεγάλη επιρροή στα περισσότερα κράτη όπου ζουν οι πληθυσμοί αυτοί. Θέλει λοιπόν με την σειρά της μία πύλη εισόδου, ένα προγεφύρωμα προς αυτούς, ώστε να παίξει πρωταγωνιστικό και ηγετικό ρόλο ανάμεσα τους. Η αρρωστημένη μεγαλομανία του αδίστακτου και καταστροφικά χαρισματικού Ερντογάν, παίζει και αυτή σημαντικό ρόλο. Ο Ερντογάν έχει χάσει μεγάλο μέρος της εκλογικής του δύναμης και υπάρχει σοβαρός γι αυτόν κίνδυνος αλλά και μεγάλη ελπίδα για την ευρύτερη περιοχή και την Ευρώπη γενικότερα, να χάσει τις προσεχείς εκλογές. Εάν συμβεί αυτό (που ολόψυχα το εύχομαι) δεν θα είναι πρόεδρος το 2023, στην επέτειο των 100 χρόνων από την ίδρυση του νεώτερου τουρκικού κράτους. Κάτι τέτοιο, τον τρελαίνει και ακολουθώντας την δοκιμασμένη και πάγια θρασύδειλη τουρκική τακτική των τελευταίων δεκαετιών, εξάγει την εσωτερική κρίση προς τα έξω, στρατιωτικά.
Στο σημείο αυτό ας σημειωθεί πως απέναντι του στην ηγεσία της Ρωσίας, έχει τον επίσης αμοραλιστή και ψυχρό πρώην καγκεμπίτη Πούτιν, ο οποίος δεν θα διστάσει να εμπλακεί αν κρίνει ότι πλήττονται τα συμφέροντα της Ρωσίας. Η Αρμενία φιλοξενεί μία μεγάλη ρωσική βάση, η οποία επιτηρεί την Τουρκία.
Μέχρι στιγμής δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα κάποιο σημάδι κατάπαυσης των εχθροπραξιών και ειρήνης.
Το αντίθετο, κλιμακώνεται η σύγκρουση μέρα με τη μέρα, ολοένα και περισσότερο.
Η πιθανότητα πως μία μέρα η πολύπαθη αυτή περιοχή θα γαληνέψει και οι λαοί της θα ζουν ειρηνικά, φαντάζει πολύ μακρινή, νεφελώδης και αβέβαιη, μέσα στον όλεθρο και την τυφλή βία του πολέμου και της καταστροφής.


Μανόλης Κωνσταντάκης